Novius Architectuur Methode

Introductie

In de Novius Architectuur Methode gaat bedrijfsarchitectuur over bedrijfsinrichting. Bedrijven, organisaties en instellingen zijn complex en voortdurend aan verandering onderhevig. Enterprise-architectuur helpt het topmanagement bij het vormgeven van het bedrijf. De directie van het bedrijf zet de strategische koers uit. Dit gaat in de eerste plaats over klanten, producten en diensten. Daarbij komen vragen aan de orde als: ‘wat is de core business?’, ‘welke markten willen we daarmee bedienen’, of: ‘welke maatschappelijke taak wordt daarmee ingevuld?’ In de tweede plaats is de bedrijfsinrichting van belang. Hoe ziet het productie- of dienstverleningsproces eruit? Hoe ziet de optimale structuur van het bedrijf eruit? Welke eisen stellen we aan medewerkers? Hoe gaan we om met grondstoffen en de informatiehuishouding? Welke technologie is het meest geschikt om onze strategische koers te realiseren? Hierbij gaat het steeds om de vraag hoe de bedrijfsinrichting de strategische koers het best ondersteunt.

Bedrijven staan voortdurend onder druk om nieuwe keuzes te maken. Oorzaken hiervan zijn onder meer wetswijzigingen, veranderende concurrentieverhoudingen, consumentenvoorkeuren en nieuwe technologische ontwikkelingen. Permanente aanpassing van de strategische koers en daarmee ook van de bedrijfsinrichting is noodzakelijk. En dat is ook wat bedrijven doen.

Om dit op professionele wijze aan te pakken, zijn enkele belangrijke ingrediënten noodzakelijk:

  • Een voortschrijdende
  • Een goed uitgewerkte
  • Programma’s en projecten gerealiseerd voor het doorvoeren van
  • Professioneel beheer en actualiteit van allerlei aspecten van de
  • Hoogwaardige besturing van dit alles, in de regel aangeduid als

De Novius Architectuur Methode staat niet op zichzelf, maar is ingebed in de vijf bovenstaande aspecten. Dat wil zeggen dat de methode aansluit bij de methode om bedrijfsinrichtingsplannen op te stellen, en bij een systematische werkwijze voor projectportfoliomanagement en programma- en projectmanagement.

In het onderstaande model van de methode zijn deze elementen in onderlinge samenhang weergegeven. Het bedrijfsinrichtings- of veranderplan begint met het formuleren van de bedrijfsstrategie. Hiermee wordt een basis gelegd voor de bedrijfsarchitectuur, ook wel bedrijfsreferentiearchitectuur genoemd en voor de projectenportfolio. Via deze projecten, die elk op hun beurt starten met het opstellen van een projectstartarchitectuur, worden de benodigde aanpassingen van de bedrijfsinrichting gerealiseerd.

De Novius Architectuur Methode gaat uit van een holistische visie op het fenomeen bedrijfsinrichting. Hierbij gaat het om onder meer de vormgeving van het dienstverleningsconcept van een bedrijf, de onderscheiden bedrijfsfuncties, bedrijfsprocessen, organisatie, kwalificatie van medewerkers, besturing, informatiehuishouding en toegepaste technologie. Op dit geheel wordt de inmiddels door TOGAF overgenomen

Figuur 1: Elementen Novius Architectuur Methode.

ANSI/IEEE- Std 1471-2000 definitie van architectuur toegepast: Architecture is the fundamental organization of a system embodied in its components, their relationships to each other and to the environment and principals guiding its design and evolution.

Om verwarring met de Amerikaanse term enterprise architecture te voorkomen, hanteert de methode bij voorkeur de Nederlandse term bedrijfsarchitectuur om het veel bredere aandachtsgebied aan te kunnen duiden. Met de Amerikaanse term wordt een ontwerp op corporate niveau van de IT-voorzieningen bedoeld. De Novius Architectuur Methode vindt deze scope echter te smal.

Beschrijving

De Novius Architectuur Methode maakt gebruik van het Novius Raamwerk, dat werd ontwikkeld voor het opstellen van aanvankelijk business-informatieplannen (BIP) en later doorontwikkeld is tot verander- of bedrijfsinrichtingsplannen.

Novius Raamwerk

Het Novius Raamwerk onderscheidt vier invalshoeken:

  1. De producten en diensten die aan klanten worden geleverd.
  2. De bedrijfsprocessen en de organisatie-inrichting.
  3. De informatiehuishouding.
  4. De toegepaste technologie (zowel IT als fabricagetechnologie, logistiek en dergelijke).

Het Raamwerk ondersteunt zowel het opstellen van een bedrijfsinrichtings- of veranderplan, als een daarvan afgeleide bedrijfsreferentiearchitectuur en de daarvan afgeleide projectarchitecturen. Het doel is een naadloze verbinding tussen veranderplanning, bedrijfsarchitectuur en projecten. Om deze reden gaan het opstellen van een veranderplan en het ontwikkelen van een bedrijfsreferentiearchitectuur dan ook vaak hand in hand. Daarbij moet niet uit het oog worden verloren dat er twee verschillende doelen mee gediend zijn.

Figuur 2: Veranderplan of bedrijfsinrichtingsplan.

Een bedrijfsbreed veranderplan wordt opgesteld in samenwerking met lijnmanagers, bedrijfskundigen, businessanalisten, informatiemanagers en bedrijfsarchitecten. Soms is het veranderplan vooral gericht op vernieuwing van processen of organisatie, soms meer op het vernieuwen van de informatiehuishouding. Vaak gaat het echter om een combinatie van deze zaken.

In [Beijen, 2001] wordt stap voor stap beschreven hoe een veranderplan wordt ontwikkeld:

  • Stap 1: Compacte en transparante modellering van het strategisch beleid van de onderneming. (de bovenste driehoek van het Raamwerk).
  • Stap 2: In overleg met de stakeholders opstellen van uitgangspunten voor bijvoorbeeld vormgeving van het producten- en dienstenpakket van het bedrijf, het dienstverleningsconcept, de inrichting van bedrijfsprocessen, de organisatie-inrichting en de informatiehuishouding. (De eerste rij van het )
  • Stap 3: ‘Vertaling’ van de opgestelde uitgangspunten in een eerste, architecturale schets van de gewenste Deze schets zal later uitgewerkt worden in een bedrijfsreferentiearchitectuur.
  • Stap 4: Verschilanalyse van bestaande en gewenste bedrijfsinrichting. Hierdoor ontstaat een helder beeld van de veranderopgave die voor
  • Stap 5: Clustering van gewenste veranderingen in de vorm van projecten. Hierdoor ontstaat een eerste versie van een samenhangend Vervolgens wordt elk kandidaatproject kort beschreven (doel, resultaat, kostenindicatie, risico’s, globale planning) en van een prioriteitsaanduiding voorzien.
  • Stap 6: Besluitvorming door de directie op de voorgestelde projectenportfolio en start van de realisatiefase in de vorm van programma’s en

Novius Architectuur Methode

In aansluiting op de IEEE-definitie van architectuur legt de Novius Architectuur Methode de nadruk op zowel principes als modellen. Modellen vormen weliswaar het meer herkenbare deel van de architectuur, maar principes geven vaak veel stringenter aan op welke wijze een oplossing gerealiseerd moet worden. In populaire termen worden de modellen vaak beschouwd als ‘de platen’ waarmee bepaalde architecturale keuzes worden geïllustreerd, terwijl de principes de functie van afspraken voor de bedrijfsinrichting vervullen. Verwaarlozing van één van beide, levert een inferieure architectuurbeschrijving op.

De Novius Architectuur Methode bouwt inhoudelijk voort op het Novius Raamwerk. De vier hoofddimensies van dit Raamwerk zijn verdiept via 15 subdimensies, waardoor architecturale ontwerpdomeinen op een samenhangende manier zichtbaar worden. Deze verdieping heet het Novius Architectuur Raamwerk en wordt in figuur 3 weergegeven.

Figuur 3: Novius Architectuur Raamwerk.

Het Novius Architectuur Raamwerk is gebaseerd op een achterliggend metamodel [Bayens, 2012], waardoor de verschillende architecturale bouwstenen (componenten) onderling gerelateerd worden. De componenten bieden teven de basis voor het onderkennen van een aantal artefacten, de concrete ontwerpproducten van architecten. Een artefact (meestal een model, matrix of tabel) is gebaseerd op een combinatie van verschillende componenten. Zo kan bijvoorbeeld een Business Process Modeling Notation-model keurig het verband laten zien tussen de vijf proceslagen die onderkend worden in het metamodel. Zo ook kan een model van een applicatielandschap geprojecteerd worden op het onderliggende bedrijfsfunctiemodel.

Figuur 4: Metamodel.

Het metamodel zorgt voor een logische verbinding tussen ondermeer de proces- architectuur, object- en gegevensmodellen, het applicatielandschap en de technologische basis eronder. Hierdoor wordt een naadloze samenhang aangebracht tussen de verschillende architecturale dimensies (views of lagen) waaruit een architectuur kan bestaan. Belangrijk daarbij is een hoge mate van consistentie en ‘tracebility’ naar de bedrijfsstrategie. Men moet kunnen uitleggen dat een architecturaal principe of een model logisch voortvloeit uit de door het bedrijf ingezette strategie.

De Novius Architectuurmethode is beschreven in [Bayens, 2009]. Uitgangspunt is het systematisch opstellen van principes en modellen die samen een bedrijfsreferentie- architectuur, domeinarchitectuur of project(start)architectuur beschrijven.

Positionering

Figuur 5 toont in een radardiagram de score van de Novius Architectuur Methode  in het vergelijkingsmodel.

Denkwijze

Zoals aangegeven bouwt de methode voort op de door Novius ontwikkelde aanpak voor het opstellen van verander- of bedrijfsinrichtingsplannen. Niet de architectuur zelf, maar de verbeteringen die hiermee voor de bedrijfsvoering worden geboden, zijn het doel. De methode kenmerkt zich door een holistische benadering van het feno-

Figuur 5: Novius Architectuur Methode gepositioneerd op het vergelijkingsmodel.

meen bedrijfsinrichting. Daaraan werden een consequente toepassing van de ANSI/ IEEE-definitie (principes en modellen) en een veelzijdige praktijk toegevoegd. Het metamodel geeft inzicht in de samenhang tussen de belangrijkste architecturale artefacten. Architectuur wordt expliciet afgebakend en in context geplaatst door de expliciete aansluiting op de methode voor het opstellen van verander- of bedrijfs- inrichtingsplannen enerzijds en projectportfoliomanagement anderzijds.

Beheer- en exploitatiewijze eigenaar

De Novius Architectuur Methode is gepubliceerd in boekvorm en als e-book. De methode wordt ook onderwezen via de Novius Architectuur Academy. Het onderhoud van de methode gebeurt door de bedrijfsarchitecten van Novius, alsmede door een groep zelfstandig werkende bedrijfsarchitecten. Kennis wordt vooral gedeeld via besloten bijeenkomsten van Novius. Wel levert Novius regelmatig sprekers voor congressen en evenementen. Voor business- informatieplanning bestaat een actieve vereniging met een eigen website (www.businessinformatieplanning.nl).

Beheer en exploitatiewijze gebruiker

De methode wordt onder andere gebruikt bij Achmea, de Gezondsheidsdienst voor Dieren en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De methode wordt in de regel geïmplementeerd door een combinatie van advisering, ‘on-the-job’-training en de Novius Architectuur Academy. Bedrijven zijn vrij om de methode naar eigen inzicht aan te passen, maar de ervaring leert dat dit nauwelijks gebeurt. Er bestaat geen procedure voor het (door gebruikers) inbrengen van wijzigingen in de methode.

Werkwijze

Het betrekken van vertegenwoordigers van primaire en ondersteunende bedrijfsfuncties en hun managers is kenmerkend voor de werkwijze. Door een expertmatige inbreng van de bedrijfsarchitect te koppelen aan de specifieke deskundigheid van medewerkers en managers, ontstaat niet alleen een inhoudelijk hoogwaardig resultaat, maar tevens draagvlak voor de opgestelde architectuurprincipes en -modellen. Hierdoor wordt commitment verkregen om de beoogde veranderdoelen te realiseren.

Representatie- en modelleerwijze

De representatiewijze is niet voorgeschreven. Voor vakgenoten en ontwerpers wordt ArchiMate als modelleertaal aanbevolen. Deze modellen zijn echter ongeschikt voor managers en vertegenwoordigers van primaire bedrijfsprocessen. In dat geval wordt aanbevolen Power Point te gebruiken of vergelijkbare presentatiepakketten.

Ondersteuningswijze

De Novius Architectuurmethode maakt gebruik van technieken die gangbaar zijn binnen het vakgebied, zoals ArchiMate voor het specificeren van de architectuur, BPMN voor procesmodellering en UML voor applicatieontwerp. Hierdoor is het mogelijk de ontwikkelde architectuur vast te leggen in veelgebruikte standaardpakketten, zoals ARIS en Sparx Enterprise Architect.

Bruikbaarheid

De methode is in gebruik bij ongeveer 50 organisaties. De methode biedt de mogelijkheid specifieke producten op te leveren voor verschillende belanghebbenden. Desgewenst kunnen doelgroepspecifieke versies van het informatieplan gemaakt worden. Ook een opgestelde architectuur kan meerdere vormen aannemen, zoals een versie die in een tool is vastgelegd conform de ArchiMate-specificaties en een versie voor managers, waarbij speciale visualisaties worden gemaakt om de toegankelijkheid te vergroten. Naarmate de architectuurvolwassenheid van een organisatie groeit, neemt ook de mate van volledigheid en diepgang in de ontwikkelde producten toe. In deze zin ‘ademt’ de methode mee met de architectuurvolwassenheid. De methode bouwt voort op inzichten van onder meer Zachman, DYA, IAF, DEMO en TOGAF en is daardoor goed te combineren met deze methoden. Dit geldt ook voor het gebruik van modelleertalen en -technieken, zoals ArchiMate, BPMN en UML. De methode kent geen modellen voor specifieke sectoren, het gaat om een generiek raamwerk.

Conclusie

De Novius Architectuurmethode koppelt architectuur aan veranderplanning en het bereiken van concrete projectresultaten. De methode bouwt voort op vakmatige inzichten van de afgelopen decennia en koppelt deze aan een toegankelijke werkwijze, die ook voor niet-architecten transparante resultaten oplevert. Het is een aanpak voor het ontwikkelen van zowel bedrijfsreferentiearchitecturen als projectstartarchitecturen. De methode houdt het evenwicht tussen theoretische volledigheid en praktische toepasbaarheid. Op die manier worden onder andere het dienstverleningsconcept van een organisatie, de procesarchitectuur, object- en gegevensmodellen, het applicatielandschap en de technologische basis eronder met elkaar verbonden.

Wegwijzer voor methoden bij enterprise-architectuur – 2de herziene druk