Best Practice, Model, Framework, Methode, (Praktijk)Richtlijn, Standaard: Aanzet Tot Een Consistente Terminologie

Er bestaat veel verwarring over de betekenis en de toepassing van de termen ‘standaard’, ‘best practice’, ‘body of knowledge’, ‘framework’, ‘richtlijn’, ‘methode’, ‘model’, etc. Om bij de publicaties van Van Haren Publishing (VHP) een consistente toepassing van deze termen vast te leggen en te promoten, hebben we dit document opgesteld. Het is, vanzelfsprekend, ontstaan op basis van een ‘best practice’-aanpak, en dus het resultaat van inbreng van verschillende partijen.

In dit document worden deze termen in relatie tot elkaar toegelicht, waarbij we eenvoudige en consistent geformuleerde definities geven. Bij deze definities hanteren we een indeling in domeinen zoals die ook wordt gebruikt bij de publicaties van VHP: businessmanagement, projectmanagement, IT & IT-management en enterprise-architectuur.

Practice is de wijze waarop professionals hun professie uitoefenen, met als doel om een specifieke taak uit te voeren. Best practice is de beschrijving van de werkwijze die ‘als beste’ wordt aangemerkt, gebaseerd op de situatie van dat moment. Zo’n beschrijving kan worden gebruikt door (toekomstige) professionals. Ook wordt de term ‘good practice’ gebruikt.

Een model is de weergave in de vorm van een schema, vaak in een vereenvoudigde vorm, van een bestaande of toekomstige toestand of situatie. De modelleertechniek bepaalt de wijze waarop de situatie op schematische wijze wordt weergegeven. Veel toegepaste modelleertechnieken zijn: procesmodel, workflow-model, life cycle-model.

Een methode is een systematische aanpak om een specifiek resultaat of doel te bereiken. Het biedt een samenhangende en (wetenschappelijk) consistente aanpak die leidt tot het gewenste doel/resultaat. Een methode bevat in ieder geval een denkwijze en een werkwijze. Daarnaast kan een methode complementaire onderdelen bevatten, zoals: managementmodel(len), presentatiemodel(len), ondersteunende model(len) (voorschriften, instructies, tips, voorbeelden, etc.), gebaseerd op de hierboven beschreven modelleertechnieken. De betekenis van de termen ‘practice’ en ‘model’ is veel breder dan van de term ‘methode’.

Een framework is iets dat ligt tussen een ‘model’ en een ‘methode’. Een framework is, of bevat, een (niet volledig gedetailleerde) structuur of systeem voor het realiseren van een bepaald doel/resultaat. Veel frameworks omvatten een of meer modellen, gebaseerd op de hierboven genoemde modelleertechnieken en zijn vaak gebaseerd op (best) practices. Vergeleken met een methode, geeft een framework de gebruikers veel meer vrijheid wat betreft het (geheel of gedeeltelijk) toepassen van het framework en het gebruik van de modellen of technieken die het bevat.

Een body of knowledge (BOK of BoK) is de complete set van concepten, termen en activiteiten die gezamenlijk een beroepsdomein omvatten, zoals dat wordt geïnterpreteerd door de relevante beroepsgroep of beroepsorganisatie. Een body of knowledge is de breed-geaccepteerde set standaard terminologie (ook: ontologie) voor een specifiek domein. In het algemeen is een BOK meer dan alleen een begrippenlijst. Het is (o.a.): een literatuurlijst voor professionals, een bibliotheek, een website of een verzameling websites; een beschrijving van professionele functies; of zelfs een verzameling van gegevens.

De internationale standaardisatie-organisaties, zoals ANSI, IEEE, ISO, etc., maken onderscheid tussen een ‘richtlijn’ en een ‘standaard’.

ISO-definitie: Een standaard (ook ‘norm’ genoemd)is een document dat een beschrijving geeft van de eisen, specificaties, richtlijnen of eigenschappen die op consistente wijze kunnen worden toegepast om zekerheid te bieden dat materialen, producten, processen, etc. aan de eisen voldoen.

Definitie van richtlijn: aanbevolen praktijktoepassing waarbij er enige interpretatievrijheid of speelruimte is in interpretatie, implementatie of gebruik. Bij ISO is een richtlijn de eerste versie van een document dat bedoeld is om een standaard te worden. In de meeste gevallen duurt de periode tussen de publicatie van een richtlijn en de officíële status als standaard, vijf jaar.

1. De PMBOK Guide is opgezet als een Body of Knowledge en bovendien is het zowel een framework als een (ANSI-) standaard; PRINCE2 is een methode en is door de Britse overheid bestempeld als een ‘de-facto standaard’. Formeel gezien is het daarom geen standaard.
2. Binnen de agile-familie zijn er duidelijke verschillen: Scrum en SAFe zijn frameworks; RUP en DSDM/Atern zijn methodes.
3. De ISO-richtlijn voor project-, programma- en portfoliomanagement (ISO21503:2017) zal in de nabije toekomst, in een verbeterde versie, wellicht de status van ‘standaard’ krijgen.
4. De ICB en e-CF zijn competentie-frameworks.

In veel publicaties wordt de term ‘methodologie’ foutief toegepast, waar de term ‘methode’ wordt bedoeld. De correcte definities van de term ‘methodologie’ zijn:

• de systematische, theoretische analyses van methodes op een bepaald gebied, of de theoretische analyse van de verzameling methodes en principes die behoren tot een kennisgebied. Het omvat concepten zoals bijvoorbeeld een paradigma, theoretisch model, fasen en kwantitatieve of kwalitatieve technieken.
• Het ontwerpproces om onderzoek naar of ontwikkeling van een procedure uit te voeren; het is niet zelf een instrument om die zaken uit te voeren.

Een groot aantal modellen, frameworks, methodes en standaarden wordt beheerd door een uitvoeringsorganisatie. Deze organisaties regelen de IPR (Intellectual Property Rights) en zijn het centrale punt voor de activiteiten en producten om het onderwerp te ondersteunen, gericht op de doelgroep(en). In sommige gevallen wordt een    certificerings-/examineringsprogramma aangeboden.

Vaak ontwikkelen deze organisaties regelmatig een nieuwe, verbeterde versie. De websites van deze organisaties geven aan wat de laatste versie is en verwoorden welke voorwaarden zijn verbonden aan het toepassen van het model/methode/framework. Veelal is de laatste versie de versie die geldig is.

• Bon, Jan van (red.), IT Service Management best practices, Volume 4, 2007 Van Haren Publishing, p. 351 e.v.
• ISO website: http://www.iso.org/iso/home/standards
• Bronsgeest, Wouter, e.a., Wegwijzer voor evalueren van IT-projecten, 2013 Van Haren Publishing
• Moussault, Ariane, Fritjof Brave, Edwin Baardman, Wegwijzer voor methoden bij Projectmanagement, 2^de druk, 2011 Van Haren Publishing
• Ngi, Wegwijzer voor methoden bij Enterprise-architectuur – 2de herziene druk, 2013 Van Haren Publishing, p. 15